سرطان، رشد غیرقابل کنترل سلول‌های غیرطبیعی در هر نقطه از بدن است. این سلول‌ها می‌توانند به بافت‌های طبیعی بدن نفوذ کنند. غالباً سلول‌های سرطانی می‌توانند از توده اولیه سلول جدا شده و از طریق خون و سیستم لنفاوی حرکت کرده و در اندام‌های دیگر مستقر شوند و در آنجا دوباره چرخه رشد کنترل نشده را تکرار کنند. این فرایند خروج سلول‌ از ناحیه‌ای و رشد در ناحیه دیگر بدن، متاستاز نامیده می‌شود. علائم و نشانه‌های احتمالی شامل توده، خونریزی غیرطبیعی، سرفه‌های طولانی، کاهش وزن غیرقابل توضیح و تغییر در حرکات روده است. درمان سرطان بستگی به نوع و مرحله آن دارد.

روش های درمانی سرطان به منظور بهبود وضعیت سرطان یا متوقف کردن پیشرفت آن انجام می پذیرد. بسته به وضعیت خاص بیمار، ممکن است یک روش درمانی یا ترکیبی از دو روش به منظور بهبودی وضعیت بیمار انجام شود. اگرچه بیماران ممکن است توالی درمانی یا پروتکل خاصی را برای سرطان خود دریافت نمایند.

علت ابتلا به سرطان

سرطان در اثر تغییرات DNA (جهش) درون سلول ها ایجاد می شود. درون سلول تعداد زیادی از ژن های منحصر به فرد وجود دارد که هر یک از آنها حاوی مجموعه ای از دستورالعمل ها است که به سلول می گوید چه عملکردهایی را باید انجام دهد و همچنین چگونه رشد کند و تقسیم شود. اشتباهات در دستورالعمل ها باعث می شود سلول عملکرد طبیعی خود را متوقف کند و ممکن است به سلول سرطانی تبدیل شود.
جهش ژنی می تواند سلول را ترغیب به رشد و تقسیم سریع تر کند. این مسئله سلول های جدید بسیاری تولید می کند که همگی دارای همان جهش هستند. سلول های عادی می دانند که چه موقع باید رشد را متوقف کنند تا تعداد مناسبی از سلول های مختلف را داشته باشید. سلول های سرطانی کنترل کننده هایی (ژن های مهار کننده تومور) را که به آنها می گوید چه موقع رشد را متوقف می کنند، از دست می دهند. جهش در ژن سرکوبگر تومور باعث می شود سلول های سرطانی به رشد و تجمع خود را ادامه دهند.
گاهی هنگام ترمیم خطاهای DNA اشتباه می کنند. ژن های ترمیم کننده DNA به دنبال اشتباهاتی در DNA سلول هستند و اصلاحاتی را انجام می دهند. جهش در ژن ترمیم کننده DNA ممکن است به این معنی باشد که خطاها اصلاح نشده و منجر به سرطانی شدن سلول ها می شود. این جهش ها متداول ترین مواردی هستند که باعث سرطان می شوند؛ اما بسیاری از جهش های ژنی دیگر نیز می توانند در ایجاد سرطان نقش داشته باشند.

عوامل خطر سرطان

طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO) ، عوامل خطرزای مشترک برای سرطان عبارتند از:

• مصرف دخانیات
• مصرف الکل
• اضافه وزن و چاقی
• عوامل رژیم غذایی از جمله عدم دریافت کافی میوه و سبزیجات
• کم تحرکی
• عفونتهای مزمن ناشی از هلیکوباکتر پیلوری ، ویروس هپاتیت B ، ویروس هپاتیت C و برخی از انواع ویروس پاپیلومای انسانی (HPV)
• خطرات محیطی و شغلی از جمله تشعشعات یونیزان و غیر یونیزان

برخی علائم سرطان

علائم سرطان به عضو درگیر بدن بستگی دارد. بعضی از نشانه‌های عمومی که از وجود سرطان خبر می‌دهد، عبارت هستند از:

• خستگی
• توده یا ناحیه‌ای ضخیم که از زیر پوست خود احساس کنید.
• تغییر وزن نا‌خواسته از جمله کاهش یا افزایش وزن
• تغییر در پوست مانند، زرد شدن، تیره شدن یا قرمزی پوست، زخم‌هایی که بهبود نمی‌یابند و تغییر در خال‌های موجود روی بدن
• تغییر در دفع (عادات روده یا مثانه)
• سرفه مداوم یا مشکل در تنفس
• مشکل در بلع
• گرفتگی صدا
• سوء‌ هاضمه یا ناراحتی مداوم بعد از غذا خوردن
• درد عضلانی یا مفصلی مداوم و غیر‌قابل توضیح
• تب‌های مداوم و بدون دلیل یا تعریق شبانه
• خونریزی یا کبودی غیر‌قابل توضیح

تشخیص بیماری سرطان

تشخیص سرطان ملزم به انجام معاینات جسمی، آزمایش های فیزیکی و بررسی پیشینه وضعیت فیزیکی بیمار در کنار آزمایش های تشخیصی می باشد. اگر تشخیص سرطان به موقع انجام شود، می توان از گسترش بیماری پیشگیری کرد. البته ناگفته نماند هیچ آزمایشی به تنهایی نمی تواند سرطان را به طور دقیق تشخیص دهد و آزمایش های تشخیصی گسترده ای جهت تأیید یا رد وجود بیماری وجود دارد. برخی از روشهای تشخیص سرطان شامل موارد زیر می باشد:

1. تست های آزمایشگاهی
2. عکس برداری تشخیصی
3. آندوسکوپی
4. آزمایش های ژنتیک
5. نمونه برداری تومورها

روشهای درمان بیماران سرطانی

گزینه های درمانی سرطان عبارتند از:

• عمل جراحی. هدف از جراحی برداشتن سرطان یا تا جای ممکن، حداکثر سرطان است.
• شیمی درمانی. درشیمی درمانی از داروهایی استفاده می شود که سلول های سرطانی را از بین می برد.
• پرتو درمانی. در پرتودرمانی از پرتوهای پرانرژی مانند اشعه ایکس یا پروتون برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می شود. پرتودرمانی می تواند از دستگاهی خارج از بدن شما انجام شود (اشعه پرتوی خارجی) ، یا می تواند در داخل بدن قرار گیرد (براکی تراپی).
• پیوند مغز استخوان. مغز استخوان شما ماده ای در داخل استخوان شما است که سلول های خونی را از سلول های بنیادی خون تولید می کند. پیوند مغز استخوان که به آن پیوند سلول های بنیادی نیز گفته می شود، می تواند از سلول های بنیادی مغز استخوان خود یا سلول های اهدا کننده استفاده کند. پیوند مغز استخوان به پزشک اجازه می دهد تا از دوزهای بالاتر شیمی درمانی برای درمان سرطان استفاده کند. همچنین ممکن است برای جایگزینی مغز استخوان بیمار استفاده شود.
• ایمونوتراپی. یا ایمنی درمانی که به آن درمان بیولوژیک نیز گفته می شود، از سیستم ایمنی بدن شما برای مقابله با سرطان استفاده می کند. سرطان می تواند بدون کنترل در بدن شما زنده بماند؛ زیرا سیستم ایمنی بدن آن را به عنوان یک مهاجم تشخیص نمی دهد. ایمونوتراپی می تواند به سیستم ایمنی بدن شما کمک کند تا سرطان را ببیند و به آن حمله کند.
• هورمون درمانی. برخی از انواع سرطان توسط هورمون های بدن شما تأمین می شود. به عنوان مثال می توان به سرطان پستان و سرطان پروستات اشاره کرد. حذف آن هورمون ها از بدن یا مسدود کردن اثرات آن ممکن است باعث توقف رشد سلول های سرطانی شود.
• دارو درمانی هدفمند. درمان دارویی هدفمند بر روی ناهنجاریهای خاص سلولهای سرطانی متمرکز است که به آنها امکان زنده ماندن می دهد.
• انجماد درمانی یا کرایو. این روش درمانی سلول های سرطانی را توسط سرما از بین می برد. در طی انجماد، یک سوزن نازک و گرز مانند (کرایوپروب) از راه پوست مستقیماً وارد تومور سرطانی می شود. به منظور انجماد بافت، گازی به داخل کرایوپروب پمپ می شود. سپس اجازه داده می شود تا بافت ذوب شود. به منظور از بین بردن سلول های سرطانی، فرآیند انجماد و ذوب چندین بار در همان جلسه درمانی تکرار می شود.
• فرسایش بسامد رادیویی. در این روش درمانی از انرژی الكتریكی برای گرم كردن سلول های سرطانی استفاده می شود و باعث مرگ آنها می شود. در طی فرسایش رادیو فرکانسی، پزشک یک سوزن نازک را از طریق پوست یا از طریق یک برش به داخل بافت سرطانی هدایت می کند. انرژی با فرکانس بالا از طریق سوزن عبور کرده و باعث گرم شدن بافت اطراف می شود و سلولهای مجاور را از بین می برد.
• برای کاهش درد سرطان در واقع پزشکان و انجمن سرطان جهانی درصدد می باشد راهکارهایی را ارائه دهد تا افرادی که به سرطان مبتلا هستند با کاهش درد سرطان بتوانند زندگی بهتری را داشته باشند و تا حدودی بهبودی در روند سلامتی این افراد بتواند با سرعت بیشتری صورت پذیرد.

کاهش عوارض و درد بیمار سرطانی

در بیماران سرطانی دو نوع درد در بدن احساس می‌شود: درد حاد که به دلیل تحریک دریافت کننده‌های درد، در قسمت‌های مختلف بدن اتفاق می‌افتد و درد مزمن که علت آن، صدمه دیدن سلول‌های عصبی می‌باشد. در صورت کلی می‌توان کنترل دردهای سرطانی را به 7 دسته زیر تقسیم‌بندی کرد:

درمان دارویی در کنترل دردهای سرطانی

گروه‌های دارویی خاصی جهت درمان هر یک از این دو نوع درد وجود دارد به گونه‌ای که داروهای مؤثر برای درمان درد حاد، برای درمان درد مزمن تأثیری ندارند و بالعکس. دردهای سرطانی، ترکیبی از هر دو نوع درد می‌باشند، بنابراین برای درمان درد در بیماران سرطانی، باید مخلوطی از هر دو نوع دارو به کار برده شود. مرسوم‌ترین داروهای خوراکی که در بیماران سرطانی، با توجه به مرحله و میزان درد به کار می‌روند، مسکن‌های ساده، داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی، داروهای ضد افسردگی، داروهای ضد تشنج، استروئیدها و مخدر‌ها هستند. تصمیم‌گیری در مورد ترتیب مصرف این داروها، مطابق با دستورالعمل سازمان جهانی بهداشت انجام می‌شود.

جراحی در کنترل دردهای سرطان

برای از بین بردن تومور به صورت کامل یا قسمتی از آن، می‌توان از روش جراحی استفاده کرد. این روش به صورت مستقیم درد را کم می‌کند، عوارضی که از گرفتگی منتج شده‌اند را کاهش می‌دهد و باعث بهتر شدن نتیجه درمان سرطان و افزایش مدت زمان زنده ماندن بیمار می‌شود. روش‌های دیگری نیز برای درمان و کنترل دردهای سرطانی وجود دارند که به عنوان درمان‌های جراحی شناخته می‌شوند. از جمله این روش‌ها عبارتند از:

1. پیشگیری از فعالیت عصب
2. دستکاری عصبی
3. پیشگیری از فعالیت عصب (Nerve Blocks) در کنترل دردهای سرطانی

پیشگیری از فعالیت عصب با استفاده از تزریق دارو و با بی حسی موضعی انجام می‌شود. این روش عصب‌ها را از کار می‌اندازد و غیرفعال می‌کند تا درد بیمار را کنترل کند. به این روش بلوک عصبی نیز گفته می‌شود. هنگامی که کنترل دردهای سرطانی با دارو امکان‌پذیر نباشد، باید شیوه‌های مختلف تخریب عصبی که از زمینه‌های کاری فوق تخصصین درد می‌باشد را به کار برد. در این صورت، انتقال پیام‌های درد به نخاع و مغز کم می‌شود و درد کاهش می‌یابد و بنابراین نسبت به روش‌های دارویی، بهتر می‌توان درد را کنترل کرد. در این روش درمان، ابتدا برای مطمئن شدن از اینکه یک عصب درد را منتقل می‌کند، کارکرد این عصب به صورت موقت توسط دارو قطع می‌شود.
بعد از گرفتن پاسخ درمانی خوب و کم شدن میزان درد بیمار در سطح قابل قبول، شیوه های مختلفی برای قطع و از کار انداختن همیشگی عصب به کار برده می شود تا درد بیمار برای زمان طولانی (تقریبا یک سال) و به اندازه کافی کاهش یابد. این روش درمان به صورت بدون بیهوشی و در اتاق عمل دارای دستگاه اشعه ایکس و در شرایط استریل و با بی‌حسی موضعی انجام می‌شود. البته لازم به ذکر است که ممکن است به دلایلی، درد بیمار در زمان کمتر از یک سال بازگردد.

بلوک عصب اسپلانکنیک در کنترل دردهای سرطانی پانکراس

بلوک عصب اسپلانکنیک، یک روش موثر در درمان دردهای مزمن بالای شکم که ناشی از سرطان یا التهاب پانکراس است می‌باشد. اعصاب اسپلانکنیک که در دو طرف ستون فقرات هستند، پیام‌های درد را از اعضای مختلف شکمی به مغز انتقال می‌دهند. شبکه عصبی سیلیاک، محل برقراری ارتباط اعصاب اسپلانکنیک است. بلوک کردن شبکه عصبی سیلیاک با تزریق مواد بی‌حس کننده موضعی، برای کم کردن دردهای بعد از التهاب یا سرطان پانکراس به کار می‌رود. همچنین، روش بلوک عصبی، درد ناشی از بستن شریان‌های کبدی در درمان سرطان را کم می‌کند.

دستکاری عصبی (Neurologic Interventions) در کنترل دردهای سرطانی

به وسیله عمل جراحی، امکان قرار دادن دستگاه‌هایی در بدن به منظور ورود داروها به بدن یا تحریک الکتریکی اعصاب وجود دارد. به کارگیری عمل جراحی به منظور از بین بردن عصب‌هایی که در مسیر درد قرار دارند نادر است. در مرحله‌های آخر بیماری که تومور پیشرفت زیادی کرده است، به علت درگیر شدن اعصاب و قسمت‌های مختلف، ممکن است مهار درد با بلوک کردن یک یا دو شبکه عصبی وجود نداشته باشد. در این هنگام باید روش کلی‌تری برای مهار درد بیمار به کار برده شود و انتقال هر پیام درد در نخاع را مهار کرد.

در این روش، کاتتر باریکی کنار نخاع گذاشته می‌شود و به یک پمپ دائمی زیر پوستی یا در خارج از بدن وصل می‌شود و مورفین و سایر ترکیبات دارویی به صورت همیشگی در کنار نخاع تزریق می‌شود و این داروها با تأثیرگذاری مستقیم بر سطح نخاع، منتقل کردن پیام‌های درد را متوقف می‌کنند. به صورت کلی می‌توان گفت که در این روش کنترل درد، هنوز بیماری وجود دارد و باعث درد نیز می‌شود؛ ولی درد به مراکز عصبی بالاتر انتقال نمی‌یابد و بیمار متوجه درد نمی‌شود و به صورت کامل درد او از بین می‌رود. البته کاهش درد با این روش، عوارض و هزینه بیشتری دارد و مراقبت از بیمار هم دقت، تجربه و آموزش بیشتری را لازم دارد.

پرتودرمانی در کنترل دردهای سرطانی

چنانچه در در راه رفتن و فعالیت‌های دیگر بیماران سرطانی که بیماری آنها در استخوان پخش شده است به علت درد زیاد مشکلی به وجود آید، پرتو درمانی این مشکلات را کم می‌کند. یعنی اینکه تزریق مواد رادیواکتیو می‌تواند منجر به کاهش درد شود. البته امکان افزایش درد بعد از پرتودرمانی وجود داردکه در این صورت باید بررسی‌های بیشتری انجام شود.

کنترل دردهای سرطانی با تخریب تومور با فرکانس رادیویی (Radiofrequency Ablation)

در این شیوه درمانی، تومور توسط یک الکترود سوزنی گرم می‌شود و از بین می‌رود. این عمل، درد را به مقدار قابل توجهی در بیمارانی که سرطان آنها در استخوان پخش شده است کاهش می‌دهد.