آسیب‌ های نخاعی از جمله مشکلات جدی و خطرناکی هستند که می‌ توانند زندگی فرد را به ‌طور چشمگیری تحت‌ت أثیر قرار دهند، به‌ طوری‌ که اغلب به محدودیت‌ های حرکتی و اختلال در عملکرد اجزای مختلف بدن منجر می‌ شود. فیزیوتراپی به عنوان یکی از موثرترین روش‌های درمانی برای این بیماران، نقش مهمی در بهبود توانایی‌های حرکتی، کاهش درد و افزایش کیفیت زندگی آنان دارد. انجام فیزیوتراپی و کاردرمانی در منزل، علاوه بر کاهش نیاز به مراجعه به مراکز درمانی و صرفه‌ جویی در زمان و هزینه، می‌تواند محیطی امن و راحت را برای بیمار فراهم کند که منجر به تشویق بیشتر برای تداوم درمان و بهبود سریع ‌تر آنها می‌ شود. در این مقاله، به بررسی جوانب مختلف فیزیوتراپی آسیب نخاعی در منزل، مزایا، روش‌ها و نکات کلیدی برای اجرای صحیح آن می‌پردازیم.

آسیب نخاعی یا ضایعه نخاعی چیست؟

آسیب یا ضایعه نخاعی زمانی رخ می‌دهد که نخاع دچار صدمه شود. نخاع بخشی از سیستم عصبی مرکزی بوده و شامل مجموعه‌ای از رشته‌های عصبی است که پیام‌های مربوط به احساس و حرکت را بین مغز و سایر قسمت‌های بدن منتقل می‌کند. آسیب‌های نخاعی می‌توانند به دلیل جراحات فیزیکی یا بیماری‌های خاص رخ دهند و منجر به اختلالات دائمی در عملکرد حرکتی و حسی در بخش‌های مختلف بدن شوند. این نوع آسیب‌ها بسته به شدت و محل آن در نخاع، می‌تواند نواحی مختلف بدن را تحت‌تأثیر قرار دهد. به‌عنوان مثال، آسیب در ناحیه‌ی گردن ممکن است باعث فلج کامل دست‌ها و پاها یا فلج جزئی آنها شود؛ اما آسیب در بخش‌های پایین‌تر نخاع مانند کمر ممکن است فقط حرکت پاها را بدون تاثیر بر عملکرد دست‌ها مختل کند.

انواع آسیب های نخاعی

آسیب نخاعی را می‌توان بر اساس شدت آسیب و محل آسیب دسته‌بندی کرد. بر اساس محل آسیب نخاع، ضایعات نخاعی چهار دسته‌ی اصلی دارند:

1. آسیب نخاع سرویکال: این بخش در گردن قرار دارد و از پایین جمجمه تا شانه‌ها امتداد دارد. آسیب در این ناحیه می‌تواند تأثیر شدیدی بر توانایی حرکت و حس در کل بدن بگذارد.
2. آسیب نخاع سینه‌ای: این بخش، از شانه‌ها تا نزدیک ناف ادامه دارد. آسیب در این ناحیه معمولاً عملکرد پاها و برخی اندام‌های داخلی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
3. آسیب نخاع کمری: در پایین کمر قرار داشته و تا بالای ناحیه باسن امتداد دارد. آسیب در این ناحیه باعث مشکلاتی در حرکت پاها و کنترل مثانه و روده می‌شود.
4. آسیب نخاع خاجی: این بخش در دنبالچه و پایین‌تر از باسن قرار دارد و مسئول کنترل پاها و اندام تناسلی است.
5. همچنین بر اساس شدت آسیب، ضایعات نخاعی را می‌توان به دو دسته‌ی کلی زیر تقسیم کرد:
6. آسیب نخاعی کامل: این نوع آسیب باعث قطع کامل تمامی سیگنال‌های عصبی حسی و حرکتی در زیر محل آسیب می‌شود. در این حالت، فرد تمامی توانایی‌های حرکتی و حسی را از دست می‌دهد و دچار فلج کامل می‌شود.
7. آسیب نخاعی ناقص: در این نوع آسیب، بخشی از توانایی‌های حرکتی یا حسی زیر محل آسیب حفظ می‌شود. به عبارت دیگر، آسیب نخاع جزئی است و به دلیل اینکه برخی اعصاب عملکرد خود را حفظ کرده‌اند، بخشی از سیگنال‌های عصبی هنوز می‌توانند عبور کنند و ممکن است فرد بتواند تا حدی حس یا حرکت را در اندام‌های خود داشته باشد.

علل ایجاد ضایعه نخاعی

آسیب نخاعی می‌تواند ناشی از ضربه و آسیب بیرونی و یا دلایل زیستی مانند بیماری‌ها باشد. هر دو نوع آسیب می‌توانند عملکرد اعصاب را مختل کنند و منجر به مشکلات حرکتی و حسی در بدن شوند. عوامل زیر مهم‌ترین علل ایجاد ضایعه نخاعی هستند:

1. تصادفات رانندگی: شایع‌ترین علت آسیب‌های نخاعی است و تقریباً نیمی از تمام آسیب‌های نخاعی ناشی از تصادفات خودرو و موتورسیکلت هستند.
2. افتادن یا سرخوردن: افتادن از ارتفاع، سرخوردن در حمام یا روی سطح شیب‌دار می‌توانند باعث ایجاد ضایعات نخاعی شوند. این نوع آسیب‌ها بیشتر افراد بالای 65 سال را درگیر می‌کنند و یکی از دلایل اصلی آسیب نخاعی در سالمندان هستند.
3. درگیری‌های خشونت‌آمیز: حدود 12 درصد از آسیب‌های نخاعی ناشی از خشونت‌های فیزیکی، از جمله زخم‌های گلوله و چاقو هستند.
4. ورزش‌ها و فعالیت‌های بدنی: فعالیت‌های ورزشی، به ویژه ورزش‌هایی که درگیری و برخورد زیادی دارند می‌توانند باعث آسیب نخاعی شوند.
5. برخی بیماری‌ها: بیماری‌هایی مانند آرتروز، پوکی استخوان، یا التهاب نخاع می‌توانند منجر به آسیب نخاعی شوند.
6. عفونت‌ها و تومورها: عفونت‌هایی که به نخاع حمله می‌کنند یا باعث تورم و فشار در اطراف آن می‌شوند می‌توانند باعث ضایعه نخاعی شوند. همچنین، تومورها و کیست‌های نخاعی نیز می‌توانند نخاع را تحت تأثیر قرار دهند.

علائم ضایعه نخاعی چیست؟

علائم ضایعه نخاعی به شدت و بخشی که نخاع آسیب دیده است وابسته است. بر همین اساس، ضایعه نخاعی می‌تواند علائم زیر را ایجاد کند:

• فلج شدن اندام‌ها مانند دست و پاها
• از دست دادن حس درد، لمس یا دما در اندام‌های پایین‌تر از محل آسیب
• ضعف، اسپاسم ناگهانی و شدید یا از‌دست‌دادن کنترل عضلات در ناحیه تنه، دست‌ها یا پاها
• مشکلات تنفسی به‌ویژه در آسیب‌های گردنی
• اختلالات در عملکرد مثانه و روده
• ناتوانی جنسی یا ازدست‌دادن حس در ناحیه‌های تناسلی
• فشار خون و ضربان قلب نامنظم

همچنین در صورت ضربه یا آسیب به پشت و ایجاد هرکدام از علائم زیر هرچه سریع‌تر با اورژانس تماس بگیرید و تنها بر اساس راهنمایی تکنسین اورژانس عمل کنید:

• درد یا احساس فشار شدید کمر، گردن، سر یا پشت
• ضعف، عدم هماهنگی یا از دست دادن کنترل در هر قسمت از بدن
• بی حسی، سوزن سوزن شدن یا از دست دادن احساس در دست ها، انگشتان، پاها یا انگشتان پا
• از دست دادن کنترل مثانه یا روده
• مشکل در تعادل و راه رفتن
• مشکل در تنفس

مزایای توانبخشی و کاردرمانی ضایعه نخاعی در منزل

پس از ضایعه‌ نخاعی، توانایی‌های افراد در انجام امور روزمره کاهش می‌یابد. فیزیوتراپی آسیب نخاعی در منزل می‌تواند برای افرادی که دچار آسیب نخاعی شده‌اند راهکار موثری برای بازگشت تدریجی به زندگی عادی باشد. برخی از مزایای توانبخشی آسیب نخاعی در منزل شامل موارد زیر هستند:

• نیاز به رفت‌ وآمد بیماران به مراکز درمانی کاهش می‌یابد. این مسئله از جمله در افرادی که توانایی حرکت ندارند بسیار مفید است.
• کاهش هزینه‌ی رفت‌وآمد به کلینیک و پرستاری، هزینه‌های نهایی بیمار را کاهش می‌یابد.
• درمان در محیط خانه به بیمار این امکان را می‌دهد که در فضایی آشنا و راحت و با کمترین میزان استرس بهبود یابد.
• درمانگرها می‌توانند برنامه‌های توانبخشی را بر اساس محیط زندگی فرد و نیازهای شخصی هر بیمار تنظیم کنند.
• برخی نکات ضروری برای توانبخشی ممکن است توسط اعضای خانواده انجام شود. توانبخشی در منزل آموزش اعضای خانواده را راحت‌تر می‌کند.
• از نظر زمانی، جلسات درمانی در خانه انعطاف‌پذیرتر هستند.
• شروع زودهنگام توانبخشی در خانه می‌تواند از مشکلاتی مانند زخم بستر، ضعف عضلانی و کاهش حرکت جلوگیری کند.

با این حال، برخی از محدودیت‌ها مانند دسترسی کمتر به تجهیزات پیشرفته ممکن است در مراکز تخصصی بهتر مدیریت شوند و بر اساس وضعیت افراد، توصیه شود تا بخشی از روند درمانی خود را در مراکز درمانی تخصصی طی کنند.

انواع تمرینات در جلسات فیزیوتراپی درمان آسیب نخاعی در منزل

تمرینات فیزیوتراپی در منزل برای افرادی که دچار آسیب نخاعی شده‌اند، نقشی اساسی در بهبود عملکرد، افزایش قدرت عضلانی و استقلال آن‌ها ایفا می‌کند. این تمرینات باید تحت نظر فیزیوتراپ و متناسب با نوع و شدت آسیب نخاعی هر فرد طراحی و اجرا شود. هدف اصلی این تمرینات شامل افزایش دامنه حرکتی مفاصل، تقویت عضلات ضعیف شده، بهبود تعادل و هماهنگی، پیشگیری از عوارض ثانویه مانند زخم بستر و سفتی مفاصل و در نهایت افزایش استقلال در انجام فعالیت‌های روزمره است.
انواع تمریناتی که در جلسات فیزیوتراپی درمان ضایعه نخاعی در منزل و توسط پزشک متخصص انجام می‌شوند شامل موارد زیر هستند:

1. تمرینات کششی مانند کشش عضلات همسترینگ، کشش عضلات پشت ران و کشش عضلات سینه
2. تمرینات قدرتی مانند انواع تمرینات ایزومتریک (بدون حرکت)، تمرینات ایزوتونیک (با حرکت) و تمرینات با وزنه سبک
3. تمرینات تعادلی مانند ایستادن روی یک پا، راه رفتن روی خط مستقیم و استفاده از تخته تعادل
4. تمرینات کاربردی مانند انتقال از تخت به صندلی، راه‌رفتن با عصا یا واکر و بالارفتن از پله
5. تمرینات تنفسی مانند تنفس عمیق و تمرینات تنفسی دیافراگمی

با توجه به اینکه تمرینات فیزیوتراپی بر اساس وضعیت افراد انتخاب می‌شوند لازم است تا قبل از انجام هرگونه حرکت ورزشی با پزشک خود مشورت نمایید تا از ایجاد آسیب‌های ناخواسته جلوگیری شود.

اهداف فیزیوتراپی بیماران آسیب نخاعی چیست؟

توانبخشی نخاعی و فیزیوتراپی برای بیماران مبتلا به آسیب نخاعی با هدف بهبود عملکردهای حرکتی، افزایش استقلال بیمار و ارتقاء کیفیت زندگی انجام می‌شوند که از طریق تقویت عضلات، بهبود دامنه حرکتی مفاصل و کاهش درد ایجاد می‌شوند. فیزیوتراپی همچنین به جلوگیری از مشکلات ثانویه مانند زخم بستر، پوکی استخوان، و عفونت‌های ادراری کمک می‌کند. استفاده از تکنیک‌های مختلف برای بهبود کنترل تنفسی، تقویت تعادل و بازیابی عملکرد عضلات از اهداف دیگر فیزیوتراپی برای بیماران ضایعه نخاعی است. به طور کلی، فیزیوتراپی به بیماران کمک می‌کند تا با شرایط جدید خود بهتر سازگار شده و تا حد ممکن زندگی فعال و مستقلی داشته باشند.

خدمات پلتفرم امید سلامتی برای فیزیوتراپی ضایعه نخاعی در منزل

پلتفرم امید سلامتی خدمات ویژه‌ای برای فیزیوتراپی ضایعه نخاعی در منزل ارائه می‌دهد. این خدمات شامل برنامه‌های توانبخشی جامعی است که به بهبود عملکرد حرکتی، تقویت عضلات و کاهش عوارض جانبی آسیب نخاعی کمک می‌کند. بخشی از خدمات فیزیوتراپی در منزل شامل تمرینات دامنه حرکتی، تمرینات تقویتی برای عضلات، آموزش نحوه‌ی استفاده از ویلچر و تمرینات راه‌رفتن هستند. همچنین از تحریک الکتریکی عصبی، اولتراسوند درمانی، نوردرمانی و نوار کینزیولوژی برای بهبود حرکات، کاهش درد و افزایش سرعت بهبود اعصاب و عضلات استفاده می‌شود. این اقدامات به صورت شخصی‌سازی شده و با هدف بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به ضایعه نخاعی انجام می‌شود.

هزینه فیزیوتراپی بیماران آسیب نخاعی در منزل

هزینه فیزیوتراپی بیماران آسیب نخاعی در منزل به عوامل مختلفی شامل نوع و شدت آسیب، تعداد جلسات مورد نیاز، تخصص و تجربه فیزیوتراپیست و خدمات جانبی مانند استفاده از تجهیزات فیزیوتراپی خانگی خاص یا روش‌های درمانی ویژه وابسته است. فاصله‌ی بین منزل بیمار و کلینیک و نوع بیمه و درصد پوشش آن برای فیزیوتراپی نیز می‌توانند در هزینهی نهایی موثر باشند.

سوالات رایج درباره فیزیوتراپی ضایعه نخاعی

1- آیا فیزیوتراپی در منزل به اندازه فیزیوتراپی در کلینیک‌ها موثر است؟
فیزیوتراپی در منزل در صورت برنامه‌ریزی دقیق و تحت نظر فیزیوتراپیست ماهر، می‌تواند به اندازه درمان در کلینیک مؤثر باشد. البته در موارد خاص ممکن است برای ایجاد بهترین نتیجه‌ی درمانی به تجهیزات پیشرفته و حضور در کلینیک نیاز باشد.

2- چگونه می‌ توانم مطمئن شوم که تمرینات فیزیوتراپی در منزل به درستی انجام می‌ شود؟
برای اطمینان از صحت انجام تمرینات، باید تحت‌نظر فیزیوتراپیست متخصص و باتجربه قرار بگیرید که تمرینات ویژه‌ی شما را به‌خوبی آموزش دهد. درصورتی‌که هنگام انجام تمرینات دچار درد یا آسیب شوید نشانگر این است که تمرینات را به‌درستی انجام نمی‌دهید.

3- چه تجهیزاتی برای فیزیوتراپی در منزل لازم است؟
تجهیزات بسته به نوع آسیب متفاوت است، اما معمولاً شامل توپ‌های تمرینی، کش‌های مقاومتی، تردمیل یا دوچرخه‌ی ثابت و در برخی موارد تجهیزات الکتروتراپی و تحریک عضلات است.

4- چگونه می ‌توان یک فیزیوتراپیست ماهر برای درمان در منزل پیدا کرد؟
می‌توانید از طریق پلتفرم‌های آنلاین معتبر، صفحات مرتبط با کلینیک‌های درمانی در شبکه‌های اجتماعی و مراجعه به مراکز فیزیوتراپی رسمی، فیزیوتراپیست‌های مجرب را پیدا کنید.

آیا انجام فیزیوتراپی در منزل برای همه بیماران ضایعه نخاعی مناسب می باشد؟
فیزیوتراپی در منزل برای بسیاری از بیماران ضایعه نخاعی مناسب است، اما در موارد پیچیده‌تر، ممکن است به تجهیزات تخصصی‌تر و نظارت بیشتر نیاز باشد که معمولاً در کلینیک‌ها موجود است.

5- هر چند وقت یک ‌بار باید جلسات فیزیوتراپی در منزل برگزار شود؟
تعداد جلسات بستگی به شدت آسیب و نیازهای بیمار دارد، اما معمولاً جلسات فیزیوتراپی در منزل 2 تا 3 بار در هفته انجام می‌شود.

6- آیا فیزیوتراپی آسیب نخاعی می ‌تواند باعث بازگشت کامل عملکرد شخص شود؟
فیزیوتراپی به بهبود حرکت و کاهش درد کمک می‌کند و بسیاری از افراد پس از مدتی می‌توانند به‌راحتی به فعالیت‌های روزمره‌ی خود بپردازند، اما بازگشت کامل عملکرد در موارد آسیب‌های شدید نخاعی کمتر محتمل است.

7- آیا درمان قطع نخاع از کمر به پایین با فیزیوتراپی امکان دارد؟
در بسیاری از بیماران بازگشت کامل عملکرد پس از قطع نخاع از کمر به پایین با فیزیوتراپی به‌تنهایی غیرممکن است. در این افراد فیزیوتراپی می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی، تقویت عضلات و پیشگیری از عوارض کمک کند.

نتیجه گیری
فیزیوتراپی در منزل برای بیماران مبتلا به آسیب نخاعی، از جمله افرادی که دچار مشکلات شدید در حرکت شده‌اند، با ایجاد یک فضای راحت و انجام تمرینات شخصی‌سازی‌شده، کمک شایانی به بهبود توانایی‌های حرکتی و استقلال بیماران می‌کند. این روش با تمرکز بر نیازهای فردی و فراهم‌کردن دسترسی آسان به درمان، می‌تواند تأثیر قابل توجهی در تسریع روند بهبودی داشته باشد. از آنجایی که جلسات فیزیوتراپی در خانه انجام می‌شوند، بیمار احساس راحتی بیشتری داشته و همراهی اعضای خانواده در این مسیر می‌تواند نقش مثبتی در روحیه و پیشرفت درمان داشته باشد.