کلیه‌ها اندام‌های حیاتی هستند که به‌طور مداوم خون را فیلتر کرده و ادرار تولید می‌کنند. انسداد مجاری ادراری یکی از رایج‌ترین بیماری های کلیه و مجاری ادرار است که در آن بخشی از دستگاه ادراری دچار گرفتگی می‌شود. این انسداد معمولاً در حالب ایجاد می‌شود. حالب میزنای یا حالب‌ها لوله‌ای است که ادرار را از کلیه به مثانه منتقل می‌کند. اگر به هر دلیلی این مجاری ادراری مسدود شوند، ادرار به جای اینکه از کلیه به مثانه سرازیر شود، به سمت عقب جریان می‌یابد و به کلیه‌های شما برمی‌گردد. این اتفاق می‌تواند باعث آسیب به کلیه و حتی نارسایی کلیه شود. این عارضه نه تنها زنان و مردان را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه جنین در دوران بارداری هم ممکن است دچار این عارضه شود. عوارض انسداد ادراری ممکن است از خفیف (درد، تب و عفونت) تا شدید (از دست دادن عملکرد کلیه، سپسیس و مرگ) متغیر باشد. در هر صورت فرد باید تحت مراقبت پزشکی قرار بگیرد.

علت انسداد کلیه

انسداد مجاری ادراری به دلایل مختلفی رخ می‌دهد. این انسداد می‌تواند موقت یا دائمی باشد و به سرعت یا آهسته ایجاد شود. شایع‌ترین علل عبارت‌اند از:

1. حالب دوم (تکثیر شده)

یکی از بیماری‌ های شایع مادرزادی باعث ایجاد دو حالب در یک کلیه می‌ شود. در این وضعیت حالب دوم می‌ تواند به طور کامل یا فقط تا حدی توسعه یابد. اگر هر یک از حالب‌ ها به درستی کار نکند، ادرار به کلیه برمی‌ گردد و باعث آسیب می‌ شود.

2. یورتروسل

اگر حالب خیلی باریک باشد به صورتی که ادرار نتواند به طور کامل جریان داشته باشد، ممکن است یک برآمدگی کوچک در حالب به نام یورتروسل ایجاد شود. یورتروسل معمولاً در نزدیک‌ترین قسمت حالب به مثانه ایجاد می‌شود و می‌تواند جریان ادرار را مسدود کند و باعث رفلاکس ادرار به کلیه شود.

3. انسداد در محل اتصال حالب به کلیه یا مثانه

این انسداد جریان ادرار را مختل می‌کند. انسداد محل اتصال حالب و کلیه یعنی اتصال حالب لگنی، ممکن است باعث تورم کلیه و در نهایت از کار افتادن آن شود. این انسداد می‌تواند مادرزادی باشد یا در دوران کودکی در اثر آسیب یا زخم یا در موارد نادر در اثر تومور ایجاد شود. اگر این انسداد در محل اتصال حالب و مثانه باشد، ممکن است باعث برگشت ادرار به کلیه‌ها شود.

4. فیبروز خلفی صفاقی

در این اختلال نادر یک بافت فیبری در ناحیه پشت شکم رشد می‌کند. این فیبرها به دلایل مختلفی ایجاد می‌شوند، مانند تومورهای سرطانی یا برخی داروهای میگرن. این بافت فیبری می‌تواند مجاری ادراری را مسدود کند و باعث بازگشت ادرار به کلیه‌ها شود.
از دیگر علل گرفتگی مجاری ادراری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تورم طولانی مدت دیواره حالب: معمولاً ناشی از بیماری‌هایی مانند سل یا عفونت انگلی به نام شیستوزومیازیس است.
• تومورهای سرطانی و غیرسرطانی: تومورهایی که در کلیه، مثانه یا رحم و روده بزرگ گسترش می‌یابند می‌توانند باعث انسداد مجاری ادرار شوند.
• اختلالات سیستم عصبی: این زمانی اتفاق می‌افتد که اعصاب مسئول کنترل مثانه به درستی عمل نمی‌کند.
• داروهای نوروژنیک: استفاده از داروهای نوروژنیک برای کنترل مثانه بیش فعال می‌تواند در برخی موارد باعث انسداد مجاری ادراری شود.
• بزرگ شدن پروستات: یکی از دلایل مکرر انسداد مجاری ادراری در مردان بزرگی پروستات (هیپرپلازی خوش خیم پروستات) است.
• بارداری: زنان باردار ممکن است به خاطر فشار اضافی وزن جنین روی مثانه، جریان ادرار معکوس را تجربه کنند؛ اما اوروپاتی ناشی از بارداری بسیار نادر است.
• رشد بافت داخلی، مانند اندومتریوز در زنان
• بافت اسکار، یا کیست در ناحیه شکم
• آسیب یا شکستگی لگن
• بیماری‌های گوارشی
• سنگ کلیه یا سنگ مثانه
• لخته شدن خون
• عفونت ادراری
• بزرگ شدن غدد لنفاوی

علائم انسداد کلیه

علائم انسداد کلیه به طرق مختلف در بیماران ظاهر می‌شود، برای مثال بیماران مبتلا به سنگ از درد شدید رنج می‌برند. در برخی از موارد انسداد حالب علائم در ابتدا خفیف بوده و سپس بدتر شده و به سرعت تشدید می‌شوند که این علائم شامل موارد زیر می‌شود:

1. تب یا استفراغ و حالت تهوع
2. درد شکم یا پهلو یا کمر
3. مشکل در تخلیه مثانه و مشکل در ادرار کردن
4. افزایش دفعات و تکرر ادرار
5. ادراری حاوی خون یا ادرار کدر
6. عفونت مکرر دستگاه ادراری
7. تورم یک یا هر دو پا

افراد مستعد انسداد کلیه

افراد در هر سنی ممکن است دچار انسداد مجاری ادراری شوند. این عارضه می‌تواند هم در مردان و هم در زنان رخ دهد؛ اما افراد زیر بیشتر مستعد ابتلا به آن هستند:

• بیمارانی که به سنگ کلیه مبتلا هستند بیشتر از سایرین دچار انسداد مجاری ادراری می‌شوند.
• مردانی که بالا 65 سال دارند به دلیل بزرگ شدن غده پروستات، بیشتر مستعد ابتلا هستند.
• زنان و افرادی که در بدو تولد سیستوسل (افتادگی مثانه) دارند، بیشتر از سایر زنان دچار انسداد مجاری ادراری می‌شوند.
• نوزادان و کودکان نیز دچار انسداد حالب می‌شوند و علت آن معمولاً نقص مادرزادی است.

عوارض و خطرات انسداد کلیه

اگر هیدرونفروز درمان نشود یا حل نشده باشد می تواند باعث آسیب کلیه شود. در ابتدا تجمع ادرار عملکرد کلیه را کاهش می دهد و حتی می تواند منجر به نارسایی کلیه شود. اگر هر دو کلیه به طور همزمان تحت تأثیر قراربگیرند این امر می تواند منجر به عواقب جدی و حتی مرگ شود. هیدرونفروز همچنین خطر ابتلا به عفونت های کلیه را افزایش می دهد که ممکن است به سایر عوارض به همان اندازه جدی نیز منجر شود. با این حال، تشخیص زود هنگام و درمان کلیه مسدود شده می تواند به شدت خطر ابتلا به عوارض را کاهش دهد؛ اما در بعضی از علل احتمالی هیدرونفروز خطر ابتلا به عود وجود دارد.

روشهای تشخیص انسداد کلیه

اغلب پزشکان تشخیص اختلالات انسداد حالب را قبل از زایمان در طی سونوگرافی پیش از تولد می دهند. پزشکان اغلب بعد از زایمان سونوگرافی دیگری را انجام می دهند تا کلیه ها را دوباره ارزیابی کنند. اگر پزشک شما مشکوک به انسداد حالب باشد، ممکن است از بعضی از این آزمایش ها و اسکن ها برای رسیدن به تشخیص استفاده کند:

1. آزمایش خون و ادرار
2. سونوگرافی
3. اسکن نوکلئیک
4. سیستوسکوپی
5. سی تی اسکن
6. MRI

تشخیص انسداد کلیه با سونوگرافی

سونوگرافی کلیه روشی غیرتهاجمی برای تصویربرداری از کلیه‌ها است. در فناوری سونوگرافی، برخلاف رادیوگرافی از تشعشع استفاده نمی‌شود و به جای اشعه، امواج صوتی غیرقابل تشخیص برای گوش انسان به کار برده می‌شود. امواج صوتی پس از برخورد با اندام‌ها منعکس می‌شوند و در نتیجه ی برگشت آنها تصاویری به دست می‌آید. پزشک با توجه به تصاویر سونوگرافی کلیه می‌تواند اندازه، شکل، محل و در بعضی موارد جریان خون را در کلیه‌ها بررسی کند.

درمان انسداد کلیه

در ابتدا باید علت دقیق کم شدن خروجی ادرار از کلیه‌ها در این بیماری شناسایی شود. این کار ممکن است نیاز به آزمایشات مختلف تشخیصی داشته باشد. مهم این است که تشخیص دهیم که آیا هیدرونفروز وجود دارد یا خیر. بنابراین انتخاب روش درمان انسداد حالب می‌تواند بسته به علت اصلی ایجاد کننده آن متفاوت باشد.
برخی از گزینه‌های درمانی برای این انسداد عبارتند از:

• داروهایی مانند آلوپورینول برای حل کردن سنگ‌ها و یا دیورتیک‌ها برای جلوگیری از تشکیل سنگ کلیه
• درمان‌های غیرتهاجمی مانند سنگ شکن موج ضربه‌ای (ENWL) برای شکستن سنگ‌ها با امواج صوتی
• جراحی مانند نفرولیتوتومی از طریق پوست که به منظور خارج کردن سنگ کلیه از دستگاه ادراری انجام می‌شود.

درمان‌های ذکر شده در بالا به‌طور خاص فقط برای سنگ کلیه‌ای که باعث انسداد کلیه‌ها می‌شود، کاربرد دارند. تغییر در رژیم غذایی و سبک زندگی نیز ممکن است در بعضی از این موارد مفید باشد. اگر ادرار درون کلیه (هیدرونفروز) تجمع پیدا کند، ممکن است سایر روش‌های درمانی مفید باشد. این روش‌ها شامل نفروستومی برای تخلیه ادرار از بدن یا کار گذاشتن استنت در مثانه به منظور باز نگه داشتن مجرای آن می‌باشند.