فعالیت مغز با تولید بارهای الکتریکی بسیار کوچکی همراه است. بسیاری از مشکلات و بیماری‌های مغزی از طریق بررسی این بارهای الکتریکی قابل تشخیص هستند. نوار مغز یا الکتروانسفالوگرام (EEG) آزمایشی است که ناهنجاری‌ها و مشکلات موجود در امواج مغزی یا فعالیت الکتریکی مغز بیماران را تشخیص می‌دهد و این بارهای الکتریکی را مورد بررسی قرار می‌دهد. نوار مغز به کمک الکترودهایی که به شکل دیسک‌های فلزی کوچک با سیم‌های نازک هستند، انجام می‌شود.

هنگام آزمایش الکترودها روی پوست سر بیمار چسبانده می‌شوند. این الکترودها بارهای الکتریکی ناشی از فعالیت سلول‌های مغز ناشی را تشخیص می‌دهند. بارهای الکتریکی مغز تقویت و به رایانه متصل به الکترودها فرستاده می‌شوند تا بتوان آنها را به صورت نمودار امواج نمایش داد. این نمودار در واقع پاسخ نوار مغز یا الکتروانسفالوگرام (EEG) است که روی کاغذ چاپ می‌شود. چیزی که در مورد نوار مغز اهمیت دارد شکل امواج است؛ اما پاسخ به محرک‌ها و تغییرات کوچک انرژی نیز توسط پزشک مورد بررسی قرار می‌گیرند.

برخی از بیماران به دلیل کهولت سن و یا بستری بودن در حالت کما و یا کودکان می توانند از امکان نوار مغز در منزل استفاده کنند، دستگاه نوار مغز به دو صورت ثابت و پرتابل وجود دارد که شکل پرتابل آن قابلیت جا به جایی و انجام تست در منزل و یا بیمارستان در صورتی که خدمات بیمارستان چنین امکانی نداشته باشد را دارا است.

نوار مغز چه چیزی را نشان می دهد؟

نامنظم بودن شکل امواج به دست‌آمده از نوار مغز، نشان‌دهنده مشکلاتی در عملکرد مغز است. هر کدام از مشکلات مغزی به شکل خاصی در نوار مغز نمایش داده می‌شوند. پزشک با بررسی نوار مغز می‌تواند این مشکلات را شناسایی کند. کوچکترین اشکال و اختلال در فعالیت‌های مغز در نوار مغز یا الکتروانسفالوگرام (EEG) به صورت امواج ناهماهنگ نمایش داده می‌شود. از جمله اختلالات مغزی که به کمک نوار مغز قابل تشخیص هستند عبارتند از:

• اختلالات تشنجی (نوار مغز تشنج)
• آنسفالیت (التهاب مغز)
• آسیب سر
• آنسفالوپاتی
• تومور مغزی
• مشکلات حافظه
• اختلالات خواب با نوار مغزی
• دمانس یا زوال عقل
• سکته مغزی

انواع نوار مغز

چندین نوع تست EEG وجود دارد شامل:

• تست نوار مغزی معمولی: اسکن های معمولی مغز 23 دقیقه طول می کشد. تکنسین از شما می خواهد در طول تست به شکل متفاوت نفس بکشید یا به نور چشمک زن لامپ نگاه کنید.
• تست نوار مغزی طولانی: این تست نوار مغزی معمولاً یک ساعت تا یک ساعت و ربع طول می کشد؛ اما برای انواعی از آن ممکن است تا چندین روز زمان نیاز باشد.
• در یک تست EEG طولانی اطلاعات سلامتی بیشتری نسبت به تست معمولی درباره سلامت فرد ثبت می شود. پزشک از این تست برای تشخیص اختلالات تشنجی و مدیریت آنها استفاده می کند. در تست EEG طولانی از ویدیو استفاده می شود.
• تست نوار مغزی سیار: تست EEG سیار یک تا سه روز طول می کشد. این تست در خانه یا یک واحد پایش انجام می گیرد. در طول انجام تست سیار EEG، الکترودها به یک ثبت کننده کوچک نوار مغزی متصل هستند.
• بیمار بیشتر فعالیت های روزمره خود را انجام می دهد، در حالی که دستگاه فعالیت های مغز را ردیابی می کند. در صورتی که شخص دچار تشنج یا رویداد مغزی شود، خود او یا افراد خانواده می توانند دکمه را فشار داده و مرکز درمانی این نوسانات ثبت و بررسی می کند.
• تست نوار مغز ویدیوئی: تکنسین در حین تست نوار مغزی، ویدیویی از بیمار ضبط می کند. ضبط ویدیو به پزشک متخصص کمک می کند تا فرد را هنگام تشنج یا سایر رویدادهای مغزی ببیند و صدایش را بشنود.
• پزشک ممکن است این تست را نوار مغز ویدئو تله متری یا مانیتورینگ EEG یا ویدئو مانیتورینگ EEG بنامد.
• تست نوار مغز در خواب: یک تکنسین این تست نوار مغز را در حالی که فرد خواب است انجام می دهد. اگر در تست معمولی اطلاعات کافی برای پزشک ارائه نشده باشد، ممکن است تست EEG در خواب را تجویز کند. برای درمان مشکلات خواب می توانید در یک مرکز مطالعه اختلالات خواب نتایج این تست را بررسی کنید.

مزایای گرفتن نوار مغز در منزل

1. عدم نیاز به مراجعه به مطب و تردد در شهر
2. صرفه‌ جویی در زمان و هزینه
3. شانس ثبت رویداد یا تغییرات غیرطبیعی در الگوهای امواج مغزی در منزل
4. آسایش و احساس امنیت روانی بیشتر بیمار به‌ ویژه برای بیماران مبتلا به صرع و یا اختلالات روانی
5. توانایی دیدن فعالیت مغز در زمان واقعی، در سطح میلی‌ ثانیه

قبل از گرفتن نوار مغز به چه نکاتی باید توجه شود؟

• روز قبل از آزمایش از خوردن خوراکی‌های دارای کافئین (چای، قهوه، شکلات و غیره) بپرهیزید چراکه ممکن است بر نتایج آزمایش تأثیر بگذارد.
• لیستی از داروهایی که مصرف می‌کنید تهیه کنید و آن را به پزشک معالجتان نشان دهید تا در صورت لزوم مصرف داروها قطع شوند.
• شب پیش از آزمایش سرتان را بشویید؛ اما از نرم‌کننده، اسپری، ژل یا دیگر آبرسان‌ها و ماسک‌های مو استفاده نکنید. محصولات بهداشتی مو ممکن است ثابت ماندن کلاه نوار مغز روی سرتان را دشوار کنند.
• اگر قرار است در طول انجام آزمایش نوار مغز بخوابید، باید حتماً از قبل کمتر خوابیده باشید تا در طول آزمایش بیدار نشوید.

نحوه انجام نوار مغز

این آزمایش دردی نداشته و به هیچ عنوان برای فرد آزاردهنده نیست. این الکترودهای به کار برده شده صرفاً جهت انتقال داده ها هستند و قرار نیست ماده ای از طریق آنها به بدن منتقل شود. در این آزمایش ابتدا دور سر اندازه گرفته می شود و محل اتصال الکترودها روی پوست سر با ماژیکی مخصوص مشخص خواهند شد. پس از آن روی نقاط علامت گذاری شده پمادی مخصوص زده می شود تا امواج مغز باکیفیت بهتری به ثبت برسد. پس از آن الکترودها با چسب مخصوص روی پوست سر چسبانده می شود.

برخی مواقع نیز تنها کلاهی پلاستیکی و الکتروددار روی سر بیمار قرار داده می شود. این الکترودها به واسطه سیمی به ابزار مخصوص تقویت کننده امواج مغزی اتصال داده می شوند تا اطلاعات از طریق آنها بر روی کامپیوتر به نمایش درآید. بعد از آن که الکترودها نصب شدند تقریباً 60 دقیقه ای طول می کشد تا اطلاعات به طور کامل به ثبت برسند. گاهی نیز باید برای انجام آزمایش، بیمار در حالت خواب باشد. در چنین شرایطی این آزمایش به زمان بیشتری نیاز دارد. اول از همه از بیمار خواسته می شود که دراز کشیده و چشمان خود را ببندد.

پس از آن در بازه های زمانی متفاوتی باید چشمان خود را باز و بسته کند و کارهایی که تکنسین از او می خواهد نظیر خواندن یک پاراگراف یا تماشای یک تصویر را انجام دهد. به طور معمول حرکات بدن نیز در زمان انجام نوار مغز به واسطه یک دوربین به ثبت خواهد رسید. با بررسی این فیلم پزشک بهتر می تواند با توجه به نوار مغز در مورد مشکل بیمار تصمیم بگیرد.

تفاوت نوار مغز سالم و ناسالم

الگوی طبیعی مغز در افراد سالم به شکل خطوط موج‌دار نرمال نمایش داده می‌شود. وجود هر نوع اختلالی در فعالیت‌های الکتریکی مغز می‌تواند این امواج را به شکل غیر طبیعی تغییر دهد.

تفسیر نوار مغز

همان طور که می دانید در تست نوار مغز، الگویی از امواج به نمایش در خواهد آمد که در واقع نشان دهنده فعالیت الکتریکی مغز است. در هر سطحی از هوشیاری نظیر خواب و بیداری، مقادیر به دست آمده اگر در محدوده فرکانسی خاصی قرار داشته باشند طبیعی است. به عنوان نمونه سریع تر بودن الگوهای امواج در زمان بیداری به نسبت خواب، کاملاً طبیعی می باشد. در واقع در صورت عدم مشاهده هر نوع اختلالی در عملکرد مغز می توان گفت که فعالیت مغز طبیعی و بدون مشکل است. در صورتی که الگوهای غیر طبیعی و ناهماهنگ مشاهده شود، به معنای وجود مشکلات مغزی است. پزشک با بررسی سایر علائم شما و نوع الگوی غیر طبیعی مشکل را تشخیص می دهد.
غیرطبیعی بودن نوار مغز می تواند نشان دهنده مشکلات زیر باشد:

• خونریزی غیرطبیعی (هموراژی)
• اختلال خواب
• آنسفالیت (تورم مغز)
• تومور
• صرع یا اختلالات تشنجی
• میگرن
• آسیب سر
• مرگ بافتی ناشی از انسداد جریان خون
• مصرف الکل یا دارو

عوارض نوار مغز

سال‌ها است که پزشکان مغز و اعصاب از بیماران آزمایش EEG می‌گیرند و این آزمایش به عنوان یکی از ایمن‌ترین و بی‌خطرترین آزمایش‌ها شناخته شده است؛ زیرا الکترودهای متصل شده به سر بیمار فقط به ثبت فعالیت‌های الکتریکی مغز می‌پردازند و هیچ نوع درد یا احساس ناخوشایندی برای او به وجود نمی‌آورند. بیمار در طول مدت انجام این آزمایش راحت و آسوده است و هیچ خطری مانند برق گرفتگی یا شوک الکتریکی او را تهدید نخواهد کرد. فقط در مواردی بسیار نادر ممکن است بیماران مبتلا به اختلالات تشنجی به خاطر تاباندن نورهای درخشان و چشمک زن به چشم‌هایشان دچار تشنج شوند‌. پزشک در این مواقع بلافاصله با درمان بیمار به بهبود او کمک می‌کند و جای نگرانی وجود ندارد.

هزینه نوار مغز در منزل

تعرفه نوار مغز در منزل با توجه به پارامترهای مختلفی اعم از مسافت، شرایط بیمار، فوریت آزمایش و نوع دستگاه موردنیاز و... تعیین می شود. نکته ی مهمی که در این مورد وجود دارد، این است که دستگاه‌ های پیشرفته ثبت نوار مغز در منزل حساسیت فوق‌ العاده‌ای دارند و دارای تعداد زیادی سنسور هستند. همین مسئله باعث می شود، زمانی که قرار است، نسبت به ثبت نوار مغز 24 ساعته اقدام کنید، محدوده های مختلفی از قیمت برای انجام این کار در نظر گرفته شود.