کاتترها وسایل پزشکی هستند که می توانند برای درمان بیماری ها یا انجام یک عمل جراحی در بدن قرار داده شوند. کاتترها برای کاربردهای خاص مانند روش های قلبی عروقی، اورولوژی، دستگاه گوارش، عصبی و عروقی و چشمی ساخته می شوند. در دنیای امروز، امکاناتی فراهم شده است تا تشخیص بیماری‌ها و درمان آنها در خانه بیمار به صورت دقیق انجام شود و برای بسیاری از بیماری‌ها نیاز نباشد که افراد به مراکز درمانی مراجعه کنند.

کاتترگذاری در منزل باعث صرفه‌جویی در وقت و هزینه بیمار می‌شود و دیگر لزومی ندارد تا افراد ساعت ‌ها در ترافیک خیابان ‌ها بمانند و در صف طولانی مطب‌ ها و بیمارستان‌ ها معطل شوند. خدمات کاتترگذاری در منزل توسط متخصصین و کادر پرستاری کارآزموده به صورت 24 ساعته در منزل انجام می شود تا در محیط کاملاً استریل از بروز هرگونه عفونت و ایراد جلوگیری شود.

کاربرد کاتتر گذاری

کاتترها در داخل رگ یا یک حفره بدن وارد می شوند. عمدتاً برای پخش مایعاتی مانند محلول های پزشکی در داخل بدن و یا برای جایگذاری یا خارج کردن ادرار یا تجهیزات پزشکی مانند استنت ها یا الکترودهای پیس میکر استفاده می شوند. از برخی کاتترها برای اندازه گیری پارامترهای فیزیولوژیکی مانند فشار خون نیز استفاده می شود.

دسته بندی انواع کاتتر ورید

طیف گسترده ای از کاتترها با توجه به استفاده آنها وجود دارد. سه نوع کاتتر اصلی عبارتند از:

• کاتترهای تزریق (وریدی یا شریانی): امکان تزریق یک یا چند مایع مانند محلول های پزشکی را به بدن فراهم می کنند. در این حالت ، کاتتر برای تزریق مداوم در ورید یا شریان قرار می گیرد تا از سوزن زدن های مکرر به بیمار جلوگیری شود. تزریق مایعات پزشکی می تواند بلند مدت بوده و یا تکرار شود. به عنوان مثال در هنگام زایمان ، یک زن باردار ممکن است برای دریافت داروی بیهوشی موضعی که باعث کاهش درد می شود، نیاز به تزریق داشته باشد. متخصص بیهوشی کاتتر را در فضای اپیدورال در انتهای ستون فقرات قرار داده و محلول حاوی داروی بی حسی موضعی را از طریق این لوله تزریق می کند.
• کاتترهای تخلیه ادرار: ادرار را از مثانه یا کلیه بیمارانی که دارای ضعف مثانه هستند و یا قادر به ادرار کردن نیستند، تخلیه می کند. این مسئله ممکن است به دلیل وجود سنگ، تومور یا عوارض جانبی درمان های جراحی باشد. این کاتترها می توانند دائمی یا موقتی باشند. بعضی از آنها مانند کاتتر فولی از طریق مجرای ادراری وارد شده یا مانند نفروستومی از طریق روش زیر جلدی مستقیماً داخل کلیه قرار می گیرند.
• کاتترهای آنژیوپلاستی: این کاتترها باعث می شوند که رگ در نتیجه فشار وارد آماده به دیواره های رگ در اثر باد شدن بالن متصل به کاتتر،گشاد شود. آنها عمدتاً برای درمان انسداد یا تنگی شریان (شریان های کرونر ، شریان های محیطی و غیره) مورد استفاده قرار می گیرند.

سوندهای با روکش هیدروفیل

کاتترهایی که با سطحی لغزنده پوشانده شده اند که با آب فعال می شود. این امر نیاز به روان کننده جداگانه را از بین می برد و ممکن است باعث کاهش تحریک مجرای ادرار برای استفاده کنندگان مکرر سوند شود.

قسمت های کاتتر

کاتتر لوله ای است که در انتهای آن یک یا چند دریچه برای اتصال لوله یا وارد کردن یک ابزار وجود دارد.
کاتترهایی وجود دارند که از چندین کانال داخلی یا لومن تشکیل شده اند که اجازه می دهند مایعات مختلف به طور همزمان تنها از طریق یک کاتتر تزریق شوند.
برخی کاتترها دارای یک بالن نیز هستند. پس از باد کردن، بالن، کاتتر را در محل حفره ثابت نگه می دارد. برای مثال، کاتتر فولی (سوند فولی) که توسط یک بالن باد شده در گردن مثانه نگه داشته می شود از این نوع می باشد. برای جمع آوری ادرار ، این نوع کاتتر می تواند به کیسه ادرار متصل شود.

نحوه کاتترگذاری

وارد کردن كاتتر در اكثر موارد بدون بی حسی انجام می شود. بعضی از کاتترها مستقیماً در داخل حفره قرار می گیرند، مانند کاتترهای مجاری ادراری و برخی دیگر همانند نفروستومی از راه پوست قرار داده می شوند. طول و قطر کاتتر به رگ یا حفره ای که باید به آن برسد و همچنین به سن و جنس بیمار بستگی دارد.

آمادگی های قبل از کاتتر گذاری

1. در صورتی که از داروهای رقیق کننده خون نظیر آسپیرین، پلاویکس و وارفارین استفاده می کنید به پزشک اطلاع دهید.
2. قبل از انجام کاتتر گذاری بهتر است استحمام نمایید.
3. موهای ناحیه تعبیه کاتتر با ماشین اصلاح برقی تراشیده شود.
4. نمونه خون جهت بررسی اختلالات خونریزی دهنده از شما گرفته می شود.

مراقبت های پس از کاتتر گذاری

• از تماس آب با کاتتر خودداری شود. جهت استحمام باید کاتتر با پوشش ضد آب پوشانده شود. بهتر است که سر و بدن جداگانه شسته شود تا احتمال تماس کاتتر با آب کم شود. دوش گرفتن به نحوی که کاتتر در آب غوطه ور نشود بهترین روش است. پس از دوش گرفتن پانسمان جدید روی محل گذاشته و پماد آنتی بیوتیک روی موضع قرار دهید.
• از فعالیت های سنگین و فعالیت هایی که منجر به افزایش فشار داخل شکمی می شوند، مانند زور زدن پرهیز شود.
• در صورت وقوع درد، خونریزی در اطراف کاتتر، تب و یا لرز حین همودیالیز سریع به مرکز درمانی مراجعه شود.
• سعی کنید به سمتی که کاتتر وجود دارد نخوابید.
• روزانه پانسمان کاتتر تعویض شود.

موارد منع کارگذاری کاتتر

مجموعاً منع مطلقی برای کاتتریزاسیون وریدی وجود ندارد؛ اما در مواردی بهتر است از آن خودداری گردد:

• اختلالات خون‌ریزی دهنده
• درمان با داروهای ضد انعقاد یا ترومبولیتیک
• بیماران پرخاشگر
• محدودیت‌های آناتومیکی در محل کارگذاری
• در اندام دچار آزردگی، سوختگی، عفونت یا درماتیت در محل کارگذاری و واسکولی
• محلول‌های اسکلروزان، برخی داروهای شیمی درمانی و وازوپرسورها که اگر از بافت نشت کنند می‌توانند موجب نکروز یا تاول شوند، بهتر است از راه وریدهای مرکزی استفاده گردند مگر در مواقع اورژانس یا چنانچه دسترسی به ورید مرکزی به راحتی یا در زمان مقتضی مقدور نباشد (در مورد سالین هیپرتونیک، کلراید کلسیم و پتاسیم و آمیودارون نیز چنین است).

عوارض کارگذاری کاتتر

با وجود اینکه کاتتر ها توسط بی حسی موضعی کار گذاشته می شوند و فواید زیادی نیز دارند؛ اما خطرات بسیاری هم دارند. از جمله خطرات کوتاه مدت آن می توان به تشکیل لخته و ایجاد عفونت اشاره کرد که می تواند خطرناک باشد. برای جلوگیری از این کار، پرستاران انتهای هر جلسه دیالیز کاتتر را با محلولی به نام هپارین پر می کنند. همچنین برای جلوگیری از ایجاد عفونت، انجام پانسمان استریل بسیار ضروری است.
سوراخ شدن شریان، سوراخ شدن آئورت و آمبولی هوا از دیگر خطرات و عوارض کوتاه مدت استفاده از کاتتر هستند که با رعایت دستور العمل های استفاده صحیح از ابزار و رعایت نکات استفاده از کاتتر می توان آنها را به حداقل رساند.