سنگ کلیه یکی از مشکلات شایع دستگاه ادراری است که می‌تواند باعث درد شدید و عوارض جدی شود. این سنگ‌ها زمانی تشکیل می‌شوند که مواد معدنی و نمک‌ها در ادرار به هم بچسبند و کریستال‌های جامدی را تشکیل دهند. علائم سنگ کلیه شامل درد شدید در ناحیه کمر و پهلو، ادرار دردناک، خون در ادرار و تهوع است. بیشتر سنگ‌ها بدون درمان خودبه‌خود از بین می‌روند. با این ‌حال ممکن است برای شکستن یا دفع سنگ‌هایی که از بین نمی‌روند، به روش تهاجمی‌تر نیاز داشته باشید. وجود این سنگ‌ها بسیار دردناک است و در صورت عدم درمان منجر به عفونت یا عملکرد ناقص کلیه می‌شوند. تشخیص سنگ کلیه از طریق معاینه بالینی، آزمایش‌های مختلف و تصویربرداری انجام می‌شود. درمان این مشکل نیز بسته به اندازه و محل سنگ‌ها و شدت علائم می‌تواند از روش‌های خانگی و دارویی تا روش‌های غیرجراحی و جراحی متفاوت باشد.

علائم سنگ کلیه

• خون در ادرار (ادرار قرمز، صورتی یا قهوه‌ای)
• استفراغ
• تهوع
• بی‌رنگ یا بدبو شدن ادرار
• لرز
• تب
• تکرر ادرار
• کم بودن مقدار ادرار

در صورتی که سنگ کلیه کوچک باشد، ممکن است هنگام خروج سنگ از دستگاه ادرار احساس درد نکنید یا علامتی نداشته باشید.

علت سنگ کلیه

• غلظت موادي مثل اگزالات كلسيم، فسفات كلسيم، اسيد اوريك كه در ادرار افزايش مي يابد.
• كمبود موادي مثل: سيترات
• كمبود مايعات در بدن بيمار
• عفونت ادراری
• ركود ادراری
• دوره هاي بي حركتی
• اختلالات ژنتيكی

سنگ کلیه چگونه تشخیص داده میشود؟

آزمایش‌های متعددی به منظور بررسی کلیه سنگ ساز انجام می‌شود. پزشک درد کولیکی (درد کشاله ران) و کمر درد ناشی از سنگ کلیه را حین معاینه بالینی تشخیص می‌دهد، این موارد غالباً نشانه سنگ کلیه است. وجود خون و عفونت در ادرار با انجام آزمایش ادرار مشخص می‌شود. آزمایش خون به منظور تشخیص ابتلا به بیماری‌های مرتبط با سنگ کلیه و تأیید تشخیص اولیه کاربرد دارد.
سی تی اسکن شکم یکی از آزمایش‌های تشخیص سنگ کلیه است که وجود سنگ را در حالب، مثانه و کلیه‌ها، بزرگی و محل دقیق سنگ، انسداد و وضعیت‌ اندام‌های این ناحیه مانند آپاندیس، آئورت و پانکراس (لوزالمعده) را با قطعیت مشخص می‌کند. سونوگرافی نیز از قدرت تشخیصی بالایی برخوردار است و بسیاری از عوارض ناشی از سنگ کلیه را مشخص می‌کند. بانوان باردار باید به جای سی تی اسکن، سونوگرافی انجام دهند تا در معرض تشعشع قرار نگیرند. رادیولوژی معمولی پس از تشخیص سنگ کلیه انجام می‌ شود تا پیشروی سنگ در سیستم دفع ادرار ردیابی شود.

پیشگیری از ابتلا به سنگ کلیه

• وزن خود را در حد ایده آل نگه داشته و روزانه به طور منظم و در هوای باز ورزش کنید.
• روزانه به اندازه کافی آب بنوشید.
• مصرف پروتئین های گوشت قرمز و مرغ را به اندازه 20گرم در روز کاهش دهید.
• روزانه حدود 40 گرم پروتئین گیاهی استفاده کنید.
• هر روز میوه و سبزیجات مصرف کنید و از مصرف محصولات غنی از اگزالات بپرهیزید.
• شیر و محصولات لبنی را در حدی بنوشید که میزان مصرف کلسیم روزانه شما به حدود 1000 میلی گرم در روز برسد.
• دستورالعمل های بین المللی که برای مصرف چربی و کربوهیدرات وجود دارد را رعایت کنید.
• از محصولات مواد غذایی تازه و منجمد استفاده کنید و از مصرف غذاهای از قبل پخته شده یا مواد غذایی کنسرو شده هستند پرهیز کنید.
• از مصرف خودسرانه مکمل های غذایی و داروها و مکمل ها پرهیز کنید.
• تا جایی که ممکن است از وقایع استرس زا زندگی دوری کنید.

درمان سنگ کلیه

درمان سنگ کلیه با توجه به نوع سنگ انجام می‌شود. به‌طورکلی گزینه‌های درمانی عبارتند از:
استفاده از دارو برای درمان سنگ کلیه
برای تسکین درد ناشی از سنگ کلیه ممکن است به داروهای مسکن نیاز داشته باشید. همچنین در صورت وجود عفونت نیاز به درمان با آنتی‌بیوتیک‌ها دارید. از جمله داروهای مهم برای درمان این بیماری عبارتند از:

• آلوپورینول (Zyloprim) برای سنگ‌های اسید اوریک
• دیورتیک‌های تیازیدی برای جلوگیری از تشکیل سنگ کلسیم
• بی‌کربنات سدیم یا سیترات سدیم برای کاهش اسیدیته ادرار
• محلول‌های فسفر برای جلوگیری از تشکیل سنگ‌های کلسیم
• ایبوپروفن (Advil) برای درد
• استامینوفن برای درد
• ناپروکسن سدیم (Aleve) برای درد

جراحی
گاهی اوقات لازم است که برای خارج کردن سنگ از حالب یا کلیه جراحی انجام شود. در ادامه جراحی‌های متداولی را که برای خارج کردن سنگ از کلیه یا حالب انجام می‌شود، توضیح می‌دهیم.

• لیتوتریپسی (سنگ شکنی) شاک ویو (SWL) : سنگ‌شکنی شاک‌ویو (SWL) با هدف درمان سنگ کلیه و حالب انجام می‌شود. امواج شوکی با توجه به تصاویر سونوگرافی یا رادیولوژی تعیین کننده محل سنگ به دقت بر سنگ متمرکز می‌شود. امواج شوکی چندین بار به سمت سنگ فرستاده می‌شود تا سنگ خرد شود. سنگریزه‌ها به راحتی ظرف چند هفته با ادرار از بدن خارج می‌شود.
• اورتروسکوپی (URS) : اورتروسکوپی با هدف درمان سنگ کلیه و حالب انجام می‌شود. جراح تلسکوپ یا دوربین بسیار کوچکی موسوم به اورتروسکوپ را وارد مثانه می‌کند، در حالب بالا می‌برد و وارد کلیه می‌کند. اورتروسکوپ‌های سخت برای سنگ‌های بخش پایینی حالب و نزدیک به مثانه به کار برده می‌شود، حال آن که از اورتروسکوپ منعطف برای درمان سنگ‌های بخش بالایی حالب و کلیه استفاده می‌شود. پزشک می‌تواند با استفاده از اورتروسکوپ سنگ را بدون ایجاد برش ببیند. این عمل معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود تا بیمار کاملاً راحت باشد. پزشک پس از دیدن سنگ، سنگ‌های کوچکتر را با وسیله کوچک حلقه مانندی (بسکت) می‌گیرد و خارج می‌کند؛ اما اگر سنگ بزرگتر از آن باشد که بتوان آن را یک دفعه خارج کرد، ابتدا سنگ را با لیزر یا دیگر ابزارهای سنگ‌شکن به قطعات ریزتری می‌شکند.
• نفرولیتوتومی از راه پوست (PCNL) سنگ‌ شکنی از راه پوست (PCNL) بهترین روش برای درمان سنگ کلیه بزرگ است که تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. جراح ابتدا برشی به بزرگی نیم اینچ را در پشت یا پهلوی بیمار ایجاد می‌کند تا بتواند دستگاه نفروسکوپ (تلسکوپ) سخت را وارد بخش توخالی مرکزی کلیه و محل قرارگیری سنگ کند. جراح ابزار سنگ‌شکن و مکش سنگریزه‌ها را از راه نفروسکوپ وارد بدن می‌کند. امکان مکش و خارج کردن سنگ‌ها PCNL را به بهترین روش درمان سنگ‌های بزرگ کلیه تبدیل کرده است. پس از PCNL معمولاً لوله‌ای در کلیه قرار داده می‌شود تا ادرار را از بدن خارج کند و در یک کیسه بریزد. به این ترتیب ادرار تخلیه و خونریزی متوقف می‌شود. این لوله شب عمل یا چند روز در بدن باقی می‌ماند.

درمان‌های خانگی کلیه سنگ ساز

• نوشیدن مقدار زیادی آب، راحت‌ ترین روش برای دفع سنگ کلیه و جلوگیری از تشکیل مجدد آن است، به‌ویژه اگر کمی لیمو به آن اضافه کنید. در مقابل برای کاهش علائم سنگ کلیه مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار مثل چای، قهوه، نوشابه و نوشیدنی‌های الکلی را متوقف کنید و از مصرف غذاهای دارای میزان بالای سدیم و نمک بپرهیزید.
• به جای استفاده از مواد غذایی غنی از پروتئین‌های حیوانی با مصرف مواد غذایی مثل ماهی، مرغ، تخم‌ مرغ و لوبیا، پروتئین بدن خود را تأمین و به دفع سنگ کلیه کمک کنید.
• ازآنجایی‌که جنس برخی از سنگ‌های کلیه اگزالات کلسیمی است، از مصرف مواد غذایی دارای این ماده مثل اسفناج، شکلات و بادام ‌زمینی اجتناب کنید.
• مصرف سبزی ریحان با خواص ضد اکسیدانی و ضد التهابی به بازیابی سلامت کلیه و از بین‌ بردن علائم سنگ کلیه کمک می‌کند.
• نوشیدن سرکه سیب به‌دلیل خاصیت اسیدی آن به حل ‌شدن سنگ کلیه و کاهش درد ناشی از آن کمک می‌کند.
• نوشیدن آب کرفس نیز به‌عنوان راه ‌حلی برای درمان خانگی سنگ کلیه در نظر گرفته می‌شود.
• مصرف آب انار با بهبود عملکرد کلیه، خطر ابتلای مجدد به سنگ کلیه را کاهش می‌دهد.
• گیاهان دارویی گزنه و خارخاسک نیز به‌دلیل از بین بردن عفونت و افزایش حجم ادرار می‌توانند سبب دفع سنگ کلیه شوند.
• به علاوه، ورزش‌های هوازی مثل پیاده‌روی و دویدن می‌توانند به دفع راحت‌تر سنگ کلیه کمک کنند.

سوالات رایج درباره دفع سنگ کلیه

• سنگ کلیه چگونه دفع می شود؟

سنگ ایجادشده، کلیه را ترک می‌کند: پس از آنکه سنگ تشکیل شد، وارد لوله‌ی حالب (متصل‌کننده‌ی کلیه به مثانه) می‌شود. در این هنگام، به دلیل انقباضات لوله‌ی حالب، ممکن است درد ایجاد شود. در بعضی مواقع سنگ در بین انتهاب کلیه و ابتدای لوله‌ی حالب گیر می‌کند.
در مثانه فشار ایجاد می‌شود: پس از لوله‌ی حالب، سنگ ممکن است به سمت مثانه برود و در آن مستقر شود. در این حالت در مثانه فشار ایجاد می‌شود و شما احساس دفع مکرر ادرار خواهید کرد. عموما پس از آنکه سنگ از حالب خارج می‌شود، درد تسکین می‌یابد.
سنگ از بدن خارج می‌شود: هنگامی که شما ادرار می‌کنید، سنگ ایجاد شده در صورت کوچک و ریز بودن، می‌تواند از بدن شما خارج شود. معمولا در مرحله‌ی آخر، درد کمی وجود دارد یا دردی وجود ندارد.

• سنگ کلیه چند روزه دفع می شود؟

بیشتر سنگ‌های کوچک کلیوی به درمان تهاجمی نیاز ندارند و سرانجام در طی 48 ساعت و با مصرف مایعات فراوان از مجاری ادراری به‌صورت خود‌به‌خود دفع می‌شوند؛ اما سنگ‌های بزرگتر ممکن است در مجاری ادراری لانه کنند و منجر به درد شوند.

• از کجا بفهمیم سنگ کلیه دفع شده است؟

عبور سنگ از مجاری ادراری معمولا با درد و ناراحتی همراه است. معمولا این درد در هنگام ورود سنگ به مثانه تشدید شده و پس از آن کاهش می‌یابد. برای تشخیص دقیق دفع سنگ می‌توان از عکسبرداری استفاده کرد.

• آیا سنگ شکن کلیه درد دارد؟

بستگی به شیوه عمل این سوال تا حدودی متفاوت خواهد بود؛ اما به طور کلی روش های درمان سنگ کلیه و عمل سنگ شکن آن به قدری پیشرفته شده اند که در بیشتر موارد این عمل امروزه به صورت سرپایی انجام می شود و با کمترین درد و عوارض سنگ کلیه شما شکسته می شود. با این وجود می توانیم بگوییم که خود عمل سنگ شکن درد زیادی برای شما به همراه ندارد.

• آیا سنگ کلیه خطرناک است؟

درصورت درمان نکردن سنگ کلیه ممکن است سنگ وارد میزنای شده و مسیر انتقال ادرار را از کلیه به مثانه تنگ یا مسدود کند. این اتفاق خطر بروز عفونت را افزایش می‌دهد. همچنین باعث می‌شود ادرار در کلیه محبوس شود و فشار بر کلیه را زیاد کند.
دیگر عوارض احتمالی سنگ کلیه عبارت‌اند از:

1. تشکیل آبسه
2. تشکیل فیستول ادراری
3. عفونت کلیه
4. آسیب دیدن مجرای ادراری
5. عفونت‌های دستگاه ادراری

نتیجه گیری
سنگ‌ های کلیه رسوبات سختی هستند که اغلب به علت بالا رفتن غلظت املاح و نمک در ادرار به وجود می‌آیند. ایجاد این سنگ‌ ها علل متنوعی دارد و ممکن است در هر جای دستگاه ادراری از کلیه تا مثانه دیده شوند. اگرچه حرکت سنگ‌های کلیوی دردناک است؛ اما در صورت تشخیص به ‌موقع، باعث آسیب دائمی به بدن نمی‌ شود. در نهایت، سنگ کلیه یک وضعیت قابل درمان است که با تشخیص به موقع و روش‌ های درمانی مناسب می‌ توان از عوارض آن جلوگیری کرد. مهم است که با توجه به علائم اولیه به پزشک مراجعه کرده و توصیه‌های پزشکی را دنبال کنید. پزشک با توجه به نوع سنگ ایجاد شده تصمیم می‌ گیرد که چه نوع درمانی را انجام دهد. رعایت نکات پیشگیرانه مانند مصرف کافی آب و داشتن رژیم غذایی مناسب می‌ تواند از تشکیل سنگ‌ های جدید جلوگیری کند.