دوران بارداری یکی از حساس ترین دوران برای خانم های باردار و جنین است، بنابراین در این دوران افراد باید از خود مراقبت بیشتری کنند و از انجام اعمالی که خطراتی برای سلامتی آنها و جنین دارد، خودداری کنند. رادیولوژی یکی از مواردی است که پزشک برای تشخیص از آن استفاده می کند؛ اما در دوران بارداری برای سلامتی خانم ها و جنین خطرناک است. در پزشکی از اشعه ایکس برای دیدن تصاویر استخوان ها و دیگر ساختارهای بدن استفاده می شود. برای تصویر برداری با رادیوگرافی بخشی از بدن بیمار در معرض اشعه ایکس قرار می گیرد.

هنگامی که پرتوهای ایکس از بدن عبور می کنند، بسته به نوع بافتی که اشعه ایکس از آن عبور می کند تصاویر حاصل از رایولوژی به شکل سایه های سیاه و سفید به نظر می رسند. اشعه ایکس نوعی تابش الکترومغناطیسی است که می تواند از اجسام جامد، از جمله بدن عبور کند و به اشیا مختلف با چگالی کم یا زیاد نفوذ می کند. در زمان بارداری، ممکن است افراد، دچار بیماری‌هایی شود که برای تشخیص آ‌نها نیاز به انجام رادیولوژی باشد. مرحله تشکیل‌شدن ارگان‌های جنین بعد از پایان هفته سوم و با شروع هفته چهارم آغاز خواهد شد و تا هفته چهاردهم، ادامه می‌یابد. این دوران برای خانم‌های باردار، بسیار حساس به‌حساب می‌آید و بیشترین خطر برای جنین در این دوران وجود دارد؛ اما بعد از هفته چهاردهم، این خطرات به حداقل خواهد رسید و انجام تصویربرداری با رعایت اصول ایمنی، امکان‌پذیر است. البته برای انجام این کار باید حتماً در ناحیه رحم و لگن، از پوشش سربی برای محافظت استفاده شود.

عوامل مؤثر در عوارض اشعه ایکس در بارداری

ایجاد عوارض جنین به عوامل عمده زیر بستگی دارد:

1. سن حاملگی در هنگام مواجهه
2. دوز تشعشع اشعه: دوز آستانه برای ایجاد اثرات نامطلوب بر روی جنین در حال تکامل حداقل 5 راد بوده و میزان اشعه لازم برای ایجاد مالفورماسیون (بدشکلی های جنینی) حداقل 10 راد می باشد. از سوی دیگر میزان تابش اشعه در بررسی های رادیوگرافی معمول حدود 2 الی 700 میلی راد می باشد که بسیار کمتر از حد آستانه بوده و بنابراین شانس وقوع عوارض جنینی بسیار اندک می باشد.

اثر اشعه ایکس بر جنین

دو هفته‌ی اول پس از لقاح

جنین در این دوره نسبت به ناهنجاری‌های ناشی از تابش ایکس بسیار مقاوم است، مگر این که پرتوگیری در محدوده‌ی مرگ بار باشد. در صورت وقوع چنین مواردی باید سقط کردن جنین بررسی شود.

از هفته‌ی سوم تا هفته‌ی هشتم بارداری

در این دوره، جنین در مرحله‌ی رشد ابتدایی و حساسیت آن به تابش کم است.

از هفته‌ی هشتم تا هفته‌ی بیستم بارداری

در این دوره سامانه‌ی اعصاب مرکزی جنین شکل گرفته است که به تابش حساس است با وجود این، حتی در این دوره نیز اشعه و پرتوگیری‌های بسیار بالا مسئله ساز می‌شود. دزهای بسیار بالا (بسیار بیشتر از دز مورد استفاده در رادیولوژی) می‌تواند باعث کاهش توانایی ذهنی نوزاد در آینده شود.

از هفته‌ی بیستم تا پایان بارداری

در این دوره، رشد جنین تقریباً کامل شده است و واکنش اندام‌های جنین تفاوتی با واکنش اندام‌های یک نوزاد و حتی مادرش ندارد.

نحوه انجام رادیولوژی

تکنیسین رادیولوژی بیمار را در وضعیت مناسبی قرار می‌دهد. بعد از آن یک صفحه فلزی که مخصوص فیلم رادیولوژی می‌باشد را زیر اندام یا کنار آن قرار می‌دهد که به آن صفحه کاست Cassette می‌گویند. در مرحله بعد منبع اشعه ایکس که بر روی دسته فلزی خاصی قرار گرفته را در نزدیکی اندام قرار می‌دهد به طوری که قسمتی از اندام که نیاز به تصویربرداری دارد بین منبع اشعه ایکس و کاست قرار گیرد. از بیمار خواسته می‌شود تا در همین وضعیت بی‌حرکت باقی بماند. تکنسین رادیولوژی اتاق را ترک کرده و در اتاق مجاور کلید تولید اشعه ایکس را می‌فشارد. تابش اشعه ایکس به اندام مورد نظر در کسری از ثانیه صورت می‌گیرد. در بسیاری اوقات عکس‌برداری از اندام در دو یا چند جهت انجام می‌شود به این معنی که چند عکس از اندام از زاویه‌های مختلف گرفته می‌شود. در این موارد تکنسین رادیولوژی مجدداً اندام را در وضعیت دیگری قرار داده و مراحل قبل را تکرار می‌کند.

اقدامات لازم برای رادیولوژی در بارداری

هرچند انجام عکسبرداری در دوران بارداری توصیه نمی‌شود؛ اما با رعایت نکات زیر می‌توان خطرات احتمالی را کاهش داد.

1. پوشیدن پیش بند سربی سالم و بدون شکستگی
2. استفاده از حداقل شدت مورد نیاز برای عکسبرداری
3. اعلام بارداری به تکنسین عکسبرداری و انجام توصیه های او

خطرات رادیولوژی برای زنان باردار

عدم آگاهی از بارداری و انجام رادیولوژی می تواند تأثیرات منفی روی جنین داشته باشد؛ اما به طور کلی اطلاعات به دست آمده از رادیولوژی نسبت به ریسک بالقوه آن اهمیت بیشتری دارد.

• سقط جنین:

رادیولوژی از ناحیه شکم در بارداری به دلیل داشتن اشعه می تواند منجر به سقط جنین یا تأثیرات منفی بر جنین در حال رشد می شود.

• مشکلات ژنتیک:

اشعه در دوزهای زیاد برای خانم های بارداری که تحت رادیولوژی قرار می گیرند، می تواند سبب مشکلات ژنتیک و خطرهای تولید مثل در جنین شود.

• ناتوانی ذهنی و یادگیری:

در هفته دوم و هشتم بارداری خطر محدودیت رشد جنین یا نقص های مادرزادی را افزایش می دهد و قرار گیری در معرض اشعه پس از هفته هشتم، خطر ناتوانی ذهنی و یادگیری و خطر احتمال سرطان را به همراه خواهد داشت.